در میانه دهه ۱۳۸۰ دولت سهام خود را در ۴۹ شرکت بین مردم تقسیم کرد که با این کار ۴۹ میلیون نفر از جمعیت کشور مشمول دریافت سهام عدالت شدند.
سهام عدالت نوعی یارانه است. که طبق نظر دولت نهم (ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد)، از طریق شرکت‌های تعاونی عدالت استانی به مشمولان آن واگذار می‌شود. دولت، هدف از عرضه سهام عدالت را گسترش سهم بخش تعاون در اقتصاد ایران اعلام کرده‌است. بنا بر طرح «سهام عدالت»، بخشی از سهام شرکت‌های دولتی معین، به قشرهای کم‌درآمدتر فروخته می‌شود.
«آیین‌نامه اجرایی افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت» در تاریخ ۹ بهمن ۸۴ و پس از اصلاح متن اولیه که خود در ۲۳ آبان ۸۴ مصوب هیئت وزیران شده بود، به تصویب این هیئت رسید. تصویب اساسنامه شرکت کارگزاری سهام عدالت در همین روز بر عزم راسخ دولت جدید در عملی ساختن این پروژه صحه گذاشت و سهام مزبور پیش از آغاز سال ۱۳۸۵ در چهار استان به تعدادی از مشمولان طرح اعطا شد. در مرحله اول واگذاری سهام عدالت به برخی از افراد تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار فاقد شغل تقسیم شد و برگه‌هایی به عنوان برگه سهام عدالت نیز به مشمولان طرح سهام عدالت داده شد.
ارزش این برگه‌ها در ابتدا ۵۰۰ هزار تومان سهام بود که بعد به یک میلیون تومان افزایش یافت. قرار بود که برای گروه‌های کم درآمد، نیمی از قیمت هر سهم تخفیف داده شود و نیمی دیگر نیز به مدت ده سال از محل سود شرکت بازپرداخت گردد.
نحوه پرداخت سود
سبد سهام عدالت ترکیبی از ۴۳ شرکت بورس و فرابورس است و برای هر نفر از مجموع پورتفوی سهام عدالت مبلغ یک میلیون تومان سهام اختصاص داده شده‌است؛ بنابراین سهام عدالت متعلق به شرکت خاصی نیست و مجموع سبد سهام در درصدی از ۴۳ شرکت دولتی تعریف شده‌است که سود و زیان شرکت‌های مذکور به‌صورت علی‌السویه بین سهامداران تقسیم می‌شود. طبق قانون، دولت باید سهام عدالت را از ابتدای سال ۹۵ آزاد می‌کرد اما امکان دارد این آزادسازی ماه‌ها بعد از پایان مهلت قانونی طول بکشد و عملاً پرداخت سهام عدالت به انتخابات یازدهم ریاست‌جمهوری نزدیک خواهد شد
در مرداد ۱۳۹۵ سید جعفر سبحانی مشاور رئیس سازمان خصوصی‌سازی با تأکید بر اینکه سودی که در دولت گذشته بابت سهام عدالت به عده‌ای از شهروندان پرداخت شده غیرقانونی بوده، می‌گوید به هیچ عنوان سودی بابت سهام عدالت به شهروندان پرداخت نخواهد شد، بلکه تنها در پایان سال ۱۳۹۵ بابت مقدار آزادسازی این سهام تعیین تکلیف می‌شود.
در اوایل آذر ۱۳۹۵ سازمان خصوصی‌سازی اعلام کرد که بعد از ده سال، تکلیف سهام عدالت در سال آینده روشن می‌شود و از پایان سال آینده سود سهام عدالت به دارندگان آن پرداخت خواهد شد. رئیس سازمان خصوصی‌سازی گفت که «از نظر ما طرح سهام عدالت به انتهای خود رسیده‌است و منتظریم با پایان یافتن مجامع، شرکت‌های سرمایه پذیر حساب‌هایشان را ببندند.» او در عین حال تأکید کرده که هنوز «ابهام‌های مختصری دربارهٔ شناسایی مشمولان، سبد سهام، سازو کارهای ساماندهی آن برای آزادسازی سهام عدالت وجود دارد.» برای حل این مشکل، دولت لایحه تهیه کرده‌است و قرار است آن را به مجلس بفرستد و پس از آن «تکلیف سهام عدالت روشن‌تر می‌شوددر اواسط دی ماه سال ۹۵ سازمان بورس و اوراق بهادار میزان سود دریافتی سهام عدالت از ۴۳ شرکت حاضر در سبد سهام را ۱۹۹ هزار و ۱۵ میلیارد ریال اعلام کرد. به‌علاوه سود مصوب مجمع عمومی شرکت‌ها در این مدت ۳۰۹ هزارو ۵۷۴ میلیارد ریال و همچنین مشارکت در افزایش سرمایه شرکت‌های سرمایه پذیر سهام عدالت ۵۱ هزار و ۷۷۰ میلیارد ریال و مانده طلب سود از شرکت‌ها ۵۸ هزار و ۷۸۸ میلیارد ریال بوده‌است.
سازمان خصوصی‌سازی اعلام کرد واجدین سهام عدالت در پایان سال ۹۶ می‌توانند سود سال ۹۵ خود را دریافت کنند.
آزادسازی سهام عدالت
حدود ۵۰ میلیون نفر از مردم سهام عدالت دارند که با آزادسازی آن در اردیبهشت امسال دو روش مستقیم و غیرمستقیم پیش پای سهامداران گذاشته شد. در روش مستقیم سهامداران مدیریت سهامشان را به عهده گرفتند و در روش غیرمستقیم شرکت‌های سرمایه‌گذاری در هر استان سهام عدالت سهامداران را مدیریت می‌کنند.
در حال حاضر حدود ۳۰ میلیون نفر روش غیرمستقیم را انتخاب کردند یعنی ۶۰ درصد سهام عدالت در قالب شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی آزاد شده و ۲۰ میلیون نفر خودشان سهامشان را مدیریت می‌کنند.
تکلیف ۲۰ میلیون نفری که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند تا حدی مشخص است اگر چه که بیش از شش ماه است نمی‌توانند سهامشان را بفروشند و ارزش سهامشان کمتر از نصف شده اما همچنان مدیریت سهام به دست خودشان است. اما برای سهامداران در روش غیرمستقم ابهاماتی وجود دارد؟
معاون وزیر اقتصاد می‌گوید که انتخابات هیات مدیره شرکت‌های سهام عدالت در ۲۰ اسفند برگزار می‌شود و این روز روزی تاریخ‌ساز برای مشمولان سهام عدالت است. به گفته او شرایط حاکم بر انتخابات الکترونیکی تنها روش برگزاری انتخابات منصفانه و عادلانه است. اما به گفته سخنگوی شرکت‌های سرمایه‌گذار استانی ۱۰ میلیون نفر از سهامداران سهام عدالت دسترسی به اینترنت ندارند. به همین خاطر هم بود که مردم برای سجامی شدن صف‌های طولانی در دفاتر پیشخوان دولت تشکیل دادند.
همچنین از ۳۰ میلیون سهامداری که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند بیش از ۵۳ درصد یعنی حدود ۱۶ میلیون نفر تاکنون سجامی شده‌اند. به همین خاطر آینده مدیریت این سهام با ابهام مواجه است.
در تازه ترین اخبار از سهام عدالت یک مقاممسئول در نظام بانکی اظهار داشت: امکان ارائه تسهیلات به سهامداران عدالت تا سقف ۵۰ درصد ارزش این سهام در بانکهای عامل فراهم شده است که بر این اساس این تسهیلات حدود ۵ تا ۱۰ میلیون تومان خواهد بود.
وی افزود: افرادی که حساب بانکهای عامل تعیین شده را به عنوان حساب مرتبط با سهام عدالت خود معرفی کرده‌اند، می‌توانند از طریق نرم افزار طراحی شده برای ثبت نام و دریافت تسهیلات اقدام کنند.
این مقام مسئول گفت: در این فرآیند، احراز هویت از طریق تصویر زنده فرد ثبت نام کننده انجام می‌شود و تصویر کارت ملی نیز باید در برنامه بارگذاری شود.
محمودزاده افزود: بعد از امضای فرم‌ها و قراردادهای مربوط به تسهیلات به صورت الکترونیکی، مراحل ثبت نام تکمیل و کارت اعتباری نیز به صورت مجازی صادر می‌شود.
وی با بیان اینکه افراد می‌توانند با مراجعه به فروشگاه‌های منتخب از اعتبار خود استفاده کنند، گفت: پرداخت در فروشگاه‌ها نیز از طریق گوشی تلفن همراه و بارکد خوان انجام می‌شود